Har bir ota-ona farzandining o‘z vaqtida so‘zlay boshlashini, gapni tushunishini va o‘z fikrini bemalol ifoda etishini xohlaydi. Ayniqsa, bola 3 yoshga to‘lganida, uning nutq rivoji haqida ko‘plab savollar tug‘iladi: “Gapirishi kechikmadimi?”, “So‘zlari tushunarli emas, bu normalmi?”, “Hali gapirmaydi, nima qilishim kerak?”
Quyida sizga 3 yoshli bolaning nutqi qanday bo‘lishi kerakligi haqida muhim ma’lumotlar beramiz.
3 yoshda bolaning nutqida nimalar bo‘lishi kerak?
Bu yoshda bola odatda quyidagi nutq ko‘nikmalariga ega bo‘ladi:
50 dan ortiq so‘zlarni biladi va ishlatadi.
Oddiy 2–3 so‘zdan iborat gaplar tuzadi. Masalan: “Opa keldi”, “Men suv ichaman”, “Bu mening o‘yinchog‘im”.
O‘zini ismi bilan tanishtira oladi: “Men — Azizbek”.
O‘zi xohlagan narsani so‘ray oladi: “Non bering”, “Suv ichaman”.
Buyruqlarni tushunadi: “Kelib o‘tir”, “O‘yinchog‘ingni ol”.
Ko‘p beriladigan savollarga javob bera oladi: “Qayerda?”, “Kim bu?”, “Nima qilayapti?”
Yaxshi tanish so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qiladi, lekin ba’zi tovushlarni noto‘g‘ri aytishi tabiiy (masalan: “r”, “sh”, “l”).
Qaysi belgilar xavotirga sabab bo‘ladi?
Agar 3 yoshli bolaning nutqida quyidagi holatlar kuzatilsa, logopedga murojaat qilish tavsiya etiladi:
Juda kam so‘z ishlatadi yoki umuman gapirmaydi.
Gaplarni tuzolmaydi, faqat tovushlar chiqaradi.
Gapirganini atrofdagilar tushunolmaydi (hatto onasi ham).
So‘ragan narsasini ishora bilan ko‘rsatadi, ammo aytmaydi.
Yaqin insonlar bilan ko‘z bilan aloqa qilmaydi.
Buyruqlarni tushunmaydi, ko‘rsatmalarga javob bermaydi.
So‘zlarni ko‘p takrorlaydi, lekin o‘zi mustaqil gap tuzmaydi.
Uy sharoitida qanday yordam berish mumkin?
Farzandingizning nutqini rivojlantirishda sizning ishtirokingiz juda muhim. Quyidagi oddiy maslahatlar natija beradi:
Ko‘p suhbatlashing. Bola bilan har kuni oddiy tilda, sodda gaplar bilan muloqot qiling.
Savollar bering. “Bu nima?”, “Nima qilayapsan?”, “Qayerga ketayapsan?” kabi savollar orqali uni gapirishga rag‘batlantiring.
Kitob o‘qing. Rasmli, qisqa matnli bolalar kitoblarini birgalikda o‘qish va muhokama qilish nutqni tez rivojlantiradi.
Tinglang. Bola nimadir gapirsa, uni to‘liq tinglang, gapini to‘ldirib, rag‘batlantiring: “Zo‘r aytding!”, “Ha, bu mushuk ekan!”
Rollar o‘yinlari o‘ynang. Masalan: “men shifokorman, sen bemor”, “men sotuvchiman, sen xaridor”.
Ekran vaqtini cheklang. Telefonda multfilm ko‘rish nutqni emas, faqat ko‘rishni rag‘batlantiradi. Gaplashishni o‘rgatmaydi.
Har bir bola o‘z sur’atida rivojlanadi
Eslab qoling, har bir bolaning nutq rivoji turlicha. Kimdir 2 yoshda gapira boshlaydi, kimdir 3 yoshga borib ochilib ketadi. Asosiy mezon — bola muloqotga intilyaptimi, tushunmoqdami va asta-sekin yangi so‘zlarni o‘rganmoqdami. Agar sizda shubha bo‘lsa, logoped bilan maslahatlashish foydadan xoli emas.
Xulosa
3 yoshli bola allaqachon gapirishga qiziqadigan, oddiy gaplar tuzadigan va o‘z fikrini bildira oladigan bo‘lishi kerak. Agar bola gapirmasa yoki so‘zlari tushunarsiz bo‘lsa, uni koyimang, urishmang — aksincha, sabr bilan mashq qiling va kerak bo‘lsa mutaxassisga murojaat qiling. Bola bilan muhabbat va ishonch asosida muloqot qilish — eng kuchli davo vositasidir.
